Śmigla (od r. 1934 Kruk-Śmigla) Jan (1895—1976), żołnierz Legionów Polskich, podpułkownik dyplomowany Wojska Polskiego.
Ur. 17 V w Wiśniowej (pow. wielicki) w rodzinie chłopskiej, był synem Jakuba i Anny z Grabowskich.
Od r. 1901 uczył się Ś. w szkole powszechnej w Wiśniowej, a od r. 1907 w IV Gimnazjum Realnym w Krakowie, gdzie od marca 1911 należał do drużyny skautów, rozwiązanej jesienią 1912 za nielegalne ćwiczenia z bronią. W grudniu t.r. został członkiem Związku Strzeleckiego i po ukończeniu szkoły podoficerskiej został sekcyjnym; przybrał pseud. Kruk. W r. 1913 wstąpił do PPS.
Dn. 2 VIII 1914 został Ś. zmobilizowany w Krakowie w ramach «Strzelca», a 3 VIII t.r. wstąpił do organizujących się oddziałów Józefa Piłsudskiego — późniejszej 2. komp. 1. baonu 1. pp Leg. Pol. Z oddziałem tym, nadal używając pseud. Kruk, dowodząc sekcją, a później plutonem, uczestniczył w większości walk I Brygady Leg. Pol.; awansował wówczas na sierżanta. W bitwie pod Laskami, 22 X, został ciężko ranny i leczył się w szpitalu do 2 II 1915. Przebywając potem na urlopie, zdał w marcu t.r. maturę. Powróciwszy do służby, odniósł lekkie rany podczas walk pod Tarłowem (1 VII) i Jastkowem (1 VIII), a ponownie ciężko ranny został 13 XI pod Wielkim Miedwieżem; leczony był m.in. w szpitalu w Opawie. Do pułku wrócił po dłuższej rekonwalescencji pod koniec marca 1916; wykazał się męstwem i rozwagą w bitwie pod Kostiuchnówką (4—5 VII t.r.). Od października t.r. stacjonował z 1. pp kolejno w Baranowiczach i Łomży, od stycznia 1917 w Zambrowie, gdzie uczęszczał do szkoły oficerskiej, i od maja t.r. w Modlinie. Po kryzysie przysięgowym w lipcu, z innymi żołnierzami 1. pp pochodzącymi z Galicji, został przewieziony do Przemyśla, po czym wcielony do armii austro-węgierskiej i wysłany na front włoski. Przydzielony do 100. pp, walczył m.in. nad Piawą pod Cortelano, gdzie 17 XII znów został ranny. Po zakończonym leczeniu i opuszczeniu 20 III 1918 szpitala został skierowany do kadry 20. pp w Tarnowie. Uzyskawszy odroczenie w celu kontynuowania nauki, podjął studia na Wydz. Prawa UJ, gdzie przed powrotem do wojska zaliczył trzy semestry.
Dn. 1 XI 1918, jako podchorąży i dowódca plutonu 1. komp. Legii Akademickiej, Ś. rozbrajał Austriaków i obsadził dworzec kolejowy w Krakowie. Pod koniec grudnia t.r. zachorował na grypę, tzw. hiszpankę, i do lutego 1919 przebywał w szpitalu. Dn. 24 II t.r. został dowódcą komp. sztabowej Dowództwa Okręgu Generalnego w Kielcach. Po awansie 18 III na podporucznika dowodził tam baonem kadry wartowniczej (od 3 V), baonem wartowniczym (od 6 VI), asystencyjną komp. szturmową (od 2 VII) i 1. komp. 3. baonu wartowniczego (od 29 X), a 12 V 1920 został referentem personalnym sztabu. W okresie wojny polsko-sowieckiej t.r. starał się bezskutecznie o przeniesienie do służby liniowej. Dn. 14 X został awansowany o dwa stopnie, na kapitana (z później ustalonym starszeństwem z 1 VI 1919). Dn. 5 XI 1921 został oficerem sztabu nowo utworzonego Dowództwa Okręgu Korpusu nr X w Przemyślu. W dn. 5—7 VIII 1922 uczestniczył w Krakowie w Pierwszym Zjeździe Legionistów. Przeniesiony do 1. pp Leg. w Wilnie, objął 22 X t.r. dowództwo 7. komp., 3 I 1925 został adiutantem, a 2 X t.r. dowódcą 2. baonu. Z pułkiem wziął udział w przewrocie majowym 1926 r. po stronie marsz. Piłsudskiego. Dn. 20 IV 1927 awansował na majora (ze starszeństwem z 1 I t.r.). Był współzałożycielem Wojskowego Klubu Sportowego 1. pp Leg.; działał też w Polskim Czerwonym Krzyżu i Polskim Białym Krzyżu oraz Lidze Morskiej i Kolonialnej.
Dn. 15 X 1930 został Ś. słuchaczem Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie (XI promocja); w trakcie nauki awansował na podpułkownika (ze starszeństwem z 1 I 1932). Po ukończeniu 31 X 1932 kursu i otrzymaniu 3 XI t.r. dyplomu został szefem sztabu 21. Dyw. Piechoty Górskiej w Bielsku-Białej, a 15 XI 1933 mianowano go dowódcą 2. Baonu Strzelców w Tczewie. Dn. 27 VII 1934 uzyskał oficjalne zezwolenie na zmianę nazwiska rodowego Śmigla na Kruk-Śmigla. Dn. 21 XI 1936 objął obowiązki II oficera sztabu Inspektora Armii gen. dyw. Stefana Dęba-Biernackiego w Wilnie, a od 28 I (faktycznie od 5 III) 1938 został dowódcą 85. pp Strzelców Wileńskich w Nowej Wilejce.
Ze swoim pułkiem uczestniczył Ś. w kampanii wrześniowej 1939 r. w składzie 19. DP odwodowej Armii «Prusy». Gdy 5 IX t.r. w rejonie lasów na północny-zachód od Piotrkowa 19. DP uległa rozbiciu, przeprawił się nocą z 6 na 7 IX przez Pilicę i w lesie koło Antoniowa stanął na czele silnego oddziału złożonego z 1. baonu 85. pp, 77. pp, 1. baonu 86. pp, 4. dyonu 19. p. artylerii lekkiej oraz taborów Wileńskiej Brygady Kawalerii z kuchniami polowymi. Zgrupowanie to znalazło się na głębokich tyłach niemieckiej X Armii i podczas kilkunastodniowych działań zadało nieprzyjacielowi poważne straty w ludziach i sprzęcie, m.in. niszcząc dwa czołgi, dwa samoloty i 23 samochody ciężarowe. Ponadto w urządzonej zasadzce na szosie Opoczno—Inowłódz pod Dęborzycą 11 IX zginął jeden z dwóch poległych w Polsce niemieckich generałów, gen.-major SS Wilhelm Fritz von Roettig. Nocą z 15 na 16 IX Ś. na czele części oddziału przebił się z niemieckiego okrążenia, ale 18—20 IX jego grupa została rozbita, a on sam z dziesięcioma żołnierzami został wzięty do niewoli. Od 22 IX przebywał w jenieckich obozach przejściowych: Biała Podlaska, Ostrołęka, Stable i Riesenburg. Dn. 31 X trafił do Oflagu XVIII A Lienz, gdzie został komendantem baraków 7 i 8. Zaplanował ucieczkę, w związku z czym przez całą zimę drążono podkop z baraku nr 5, ale niedługo przed jego ukończeniem obóz zlikwidowano, a jeńców przeniesiono 1 V 1940 do Oflagu II C Woldenberg (Dobiegniew) na Pomorzu. Za odmowę złożenia komendy i raportu w języku niemieckim przewieziono Ś-ę 19 VI t.r. do karnego Oflagu VIII B Silberberg — fort Hohenstein (Srebrna Góra) na Dolnym Śląsku. Potem był jeńcem Oflagu IV C Colditz (od 1 XI 1940), Oflagu X C Lubeka (od 20 I 1942) i Oflagu VI B Dössel (od 30 VIII 1944), gdzie 27 IX t.r. przeżył omyłkowe alianckie bombardowanie, podczas którego zginęło 90 oficerów. Po wyzwoleniu oflagu, 1 IV 1945, przez wojska amerykańskie przebywał do października t.r. w Polskim Obozie Wojskowym w Dössel. Stamtąd, z dwoma innymi oficerami, dotarł do Szczecina, a następnie do Krakowa.
Ś. zgłosił się do służby w WP i 20 XI 1945 stanął przed Komisją Rehabilitacyjną Dep. Personalnego WP, ale nie został przyjęty. Mając kłopoty ze znalezieniem pracy, mieszkał u matki w Raciechowicach (pow. myślenicki). W styczniu 1946 reaktywował w Krakowie swoje członkostwo w PPS, a od sierpnia t.r. pracował w Tenczynku jako szef biura aprowizacji Kopalni Węgla «Krystyna», jednak już w październiku 1947 został zwolniony. W maju t.r. zatrudnił się w Dolnośląskich Zakładach Wytwórczych Urządzeń Radiowych (późniejsze Zakłady Radiowe «Diora») w Dzierżoniowie jako komendant straży przemysłowej i referent higieny, lecz inwigilowany przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego z powodu «sanacyjnej» przeszłości również z tej pracy został we wrześniu 1949 zwolniony. Po kongresie zjednoczeniowym PPS i PPR w r. 1948 został członkiem PZPR, ale w r. 1950 został z niej usunięty. W późniejszym okresie (prawdopodobnie po r. 1956) został ponownie zatrudniony w «Diorze» na stanowisku radcy prawnego; pracował tam do przejścia 1 VI 1964 na emeryturę. W l. następnych włączył się do pracy w ZBoWiD i przewodniczył jego Podkomisji ds. Odznaczeń Bojowych za Wojnę Obronną 1939 roku dla 19. DP (sporządził większość wniosków odznaczeniowych dla jej byłych żołnierzy). Dn. 16 IX 1972 uczestniczył w Warszawie w koleżeńskich obchodach 40-lecia XI promocji Wyższej Szkoły Wojennej. Zmarł 14 III 1976 we Wrocławiu, został pochowany na cmentarzu Świętej Rodziny na Sępolnie (pole 8 rząd 18 grób 15). Był odznaczony m.in. Orderem Virtuti Militari V kl. (1922) i IV kl. (1972), Krzyżem Niepodległości (1931), dwukrotnie Krzyżem Walecznych (1922), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1922), Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem «Za Wojnę 1918—1921», Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości oraz Brązowym i Srebrnym Medalami «Za Długoletnią Służbę» (1938).
W zawartym 17 IX 1921 małżeństwie z Jadwigą z Tokarskich (1897—1979) nie miał Ś. dzieci. Wychowywał bratanicę, Halinę Śmiglankę (ur. 1936), zamężną Drozd, architekta.
Pośmiertnie opublikowano dziennik Ś-y Za wierną służbę Ojczyźnie. Dziennik legionisty I Brygady (Krosno 2004).
Fot. w Mater. Red. PSB; — Kawalerowie Virtuti Militari. Wykazy; Małopolski słownik biograficzny uczestników działań niepodległościowych 1939—1956, Kr. 2001 VII (bibliogr.); Rumiński A., Cmentarz parafialny Świętej Rodziny we Wrocławiu. Przewodnik biograficzny, Wr. 2010; Rybka—Stepan, Rocznik; Rybka R., Stepan K., Żołnierze Września 1939, W. 2009; — Borkiewicz A., Dzieje 1 pułku piechoty Legionów, W. 1928 s. 71, 977, 1038, 1082; Hardt Z., Syta A., Gasnące ognie, W. 1974 s. 9—38; Kirszak J., Dwaj pułkownicy — bohaterowie Września 1939. Jan Kruk-Śmigla i Jan Maliszewski — żywoty równoległe, w: Wybitni wrocławianie. Osobowości w historii miasta, Wr. 2010 III; tenże, Sylwetki zapomnianych bohaterów — pułkownik Jan Kruk-Śmigla, „Wrocł. Gaz. Pol.” 1995 nr 6; Kozłowska B., Pułkownik Mozdyniewicz żołnierz Polski niepodległej, Ł. 2003; Kryska-Karski T., Piechota Polska 1939—1945, Londyn 1972 z. 7 s. 22; Markert W., 85 pułk strzelców wileńskich, Pruszków 2003; Porwit M., Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939, W. 1983 I—III; Satora K., Opowieści wrześniowych sztandarów, W. 1990; Stawecki P., Oficerowie dyplomowani wojska Drugiej Rzeczypospolitej, Wr. 1997; Sulewski W., W Kielcach na bagnety, „Express Wieczorny Kulisy” 1960 nr 45; W 50-lecie powstania Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, Oprac. W. Chocianowicz, Londyn 1969; Wróblewski J., Armia „Prusy” 1939, W. 1986; Zawilski A., Bitwy polskiego Września, W. 1989 I—II; Żołnierze Września 1939, W. 2009 s. 184—8; — Blum A., O broń i orły narodowe, Pruszków 1997; Dzienniki jenieckie polskich oficerów w niewoli Wehrmachtu, Oprac. W. Lewicki, W. 2007; Dzien. Rozkazów MSWojsk., W. 1919 nr 36; Dzien. Personalny MSWojsk.,W. 1920 nr 40, 45, 1922 nr 15, 1923 nr 15, 1927 nr 13, 15, 1931 nr 11, 1932 nr 13; Kruk-Śmigla J., Za wierną służbę Ojczyźnie. Dziennik legionisty I Brygady, Oprac. J. Kirszak, Krosno 2004; Lebiedziewski J., Znak Pogoni w mogile Katyńskiej. Z notatnika oficera dywizji Litewsko-Białoruskiej, w: Katyń. Relacje, wspomnienia, publicystyka, Oprac. A. L. Szcześniak, W. 1989 s. 170; Pierwszy Zjazd Legionistów. Pamiętnik Zjazdu w Krakowie w dniach 5, 6 i 7 sierpnia 1922 w ósmą rocznicę wymarszu Strzelców na bój o Niepodległość Ojczyzny, Kr. 1922 s. 76; Pol. Siły Zbrojne, I cz. 2 s. 311, 633, cz. 3 s. 354—5; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924, 1928, 1932; Spis oficerów służących czynnie w dniu 1. 6. 21 r., W. 1921; Swianiewicz S., W cieniu Katynia, W. 1990; — CAW: Akta personalne, sygn. I.482.104—10834 (fot.), sygn. KN2.08.31, teczka akt personalnych, sygn. 67/710/61 (fot.), Komenda Leg. Pol., sygn. I.120.1.101 k. 55, sygn. I.120.1.109 k. 112, sygn. I.120.1.120 k. 418, Mater. i Dok. WIH, sygn. II/2/332 (relacja Ś-i, dowódcy 85. pp, a następnie gros 19. DP o działaniach pułku i dywizji w czasie od 1 do 21 IX 1939); Inst. J. Piłsudskiego w Nowym Jorku: Arch. J. Piłsudskiego, Opinie inspektorskie 1926—1938, sygn. 1 t. 54e; IPiM Sikorskiego: Relacja mjr. Jerze go Maciejowskiego, sygn. B.I.79/C, Koło oficerów dypl. rocznik 1930—2, sygn. Kol. 44; IPN we Wr.: sygn. 053/374, „Raport agenturalno-operatywnej pracy PUBP w Dzierżoniowie za okres od dnia 26 II 1949 r. do 25 III 1949 r. do szefa WUBP we Wrocławiu”, k. 35; — Dok. i informacje Heleny Drozd z Wr.
Jerzy Kirszak